Znak CE a modernizacja maszyny

Zgodnie z prawem każda maszyna musi posiadać znak CE, który potwierdza jej zgodność z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa, jakie określa Dyrektywa Maszynowa. Nie dotyczy to maszyn nieukończonych, które zgodnie z dyrektywą same w sobie maszyną nie są, a stanowią wyłącznie jej element. Jak sprawa oznakowania znakiem CE wygląda w przypadku modernizacji maszyny?

Każda maszyna wprowadzona na rynek musi posiadać znak CE, które jest potwierdzeniem spełnienia wszystkich wymagań dyrektywy 2006/42/WE, czyli Dyrektywy Maszynowej regulującej określone obowiązki producenta w kwestii zapewniania bezpieczeństwa maszyn przed ich wprowadzeniem do obrotu lub oddaniem do użytku. Należy przy tym pamiętać, że nadane oznaczenie CE odnosi się wyłącznie do maszyny wprowadzonej do obrotu lub użytku i taka dokumentacja nie uwzględnia ani dokonanej rozbudowy, ani prowadzonych przez zakład modernizacji maszyn. Jakie wymagania i procedury dotyczą użytkownika, który chce zmodernizować swoją maszynę? I czy zawsze konieczne będzie nowe oznakowanie znakiem CE zmodyfikowanej maszyny?

Modernizacja maszyn a znak CE: Dyrektywa Maszynowa czy Dyrektywa Narzędziowa?

Wymiana komponentów automatyki przemysłowej, montaż barier ochronnych, remonty stanowisk lub ciągów technologicznych – w zakładach produkcyjnych często zachodzi potrzeba modernizacji maszyn, dostosowania stanowisk do nowych zadań lub wprowadzenia ulepszeń. Przekształcenie lub przebudowa maszyny może mieć różny zakres, od którego będzie zależało czy wprowadzone do maszyny zmiany spowodują powstanie nowej maszyny lub nie. Oznacza to, że każda ingerencja użytkownika w dopuszczoną do obrotu lub użytkowaną maszynę powinna zostać oceniona pod kątem wymogu oznakowania znakiem CE.

Co na ten temat mówi Dyrektywa Maszynowa 2006/42/WE? Niewiele. W dokumencie dyrektywy maszynowej próżno szukać określenia „modernizacja” maszyny. Prawodawca operuje zapisem „modyfikacja” i tym słowem należy posługiwać się w przypadku dokumentowania modernizacji czy przebudowy maszyn.

W Dyrektywie Maszynowej lub jej interpretacjach znajdziemy zapis, że: „Dyrektywa w sprawie maszyn ma również zastosowanie do maszyn uzyskanych w wyniku istotnego przekształcenia lub przebudowania maszyn używanych, że można je uznać za nowe maszyny”. Powyższy paragraf określa przypadek tak zwanej „głębokiej modernizacji”, kiedy dochodzi do powstania nowej maszyny – nowego produktu i wówczas zastosowanie ma Dyrektywa Maszynowa, co oznacza, że dla takiej maszyny musi zostać nadany nowy znak CE.

O „modernizacji” maszyn mówi natomiast treść Dyrektywy Narzędziowej 2009/104/WE. Nie oznacza to jednak, że wszystkie czynności w związku z przebudową maszyny uwzględnione w Dyrektywie Narzędziowej – na przykład prowadzące do przedłużenia cyklu życia maszyny lub dostosowania maszyny do nowych wymagań technicznych – mogą zostać przeprowadzone wyłącznie z uwzględnieniem postanowień dyrektywy 2009/104/WE.

Modyfikujesz? Sprawdź czy nie tworzysz nowej maszyny

Jak zatem skutecznie zabezpieczyć odpowiedzialność firmy posiadającej park maszynowy, który podlega Dyrektywnie Maszynowej oraz innym Dyrektywom Nowego Podejścia w związku z dokonywanymi modernizacjami maszyn? Podpowiada Patryk Machoczek, ekspert ds. Certyfikacji Maszyn w Grupie AIUT.

– Jako integrator maszyn i systemów automatyki przemysłowej często dokonujemy modernizacji maszyn. Zakłady zwracają się do nas chcąc przeprowadzić zabudowę dodatkowych elementów linii, urządzeń i/lub maszyn, rozbudowę linii czy stanowisk. W tym zakresie modernizacja może polegać na zabudowie nowej maszyny do istniejącego zespołu lub dokonaniu zmian w zespole maszyn. Każda z tych sytuacji wiąże się z dokonaniem oceny pod kątem „ważności” oznakowania CE, co oznacza określenie czy dokonana modernizacja nie stworzy nowej maszyny, która będzie podlegała pod zasadnicze wymagania Dyrektywy Maszynowej. Pomocnym narzędziem jest przewodnik do wyżej wskazanej dyrektywy 2006/42/WE, który w pewnym zakresie nakreśla drogę postępowania dla integratora czy właściciela maszyny wraz z określeniem wytycznych ogólnych. Wiele też zależy od doświadczenia, dlatego dokonywanie zmian w maszynie bez odpowiedniej wiedzy i znajomości przepisów prawa uznałbym za obarczone dużym ryzykiem  – wskazuje Patryk Machoczek, Inżynier ds. Certyfikacji Maszyn w Grupie AIUT.

Powstaje pytanie, kiedy przebudowa czy przekształcenie funkcjonalne maszyny uznawane jest za powstanie nowego produktu podlegającego Dyrektywie Maszynowej 2006/42/WE?

Zgodnie z przewodnikiem dotyczącym stosowania dyrektywy 2006/42/WE w sprawie maszyn z czerwca 2010 roku: „Jeżeli zastąpienie lub dodanie jednostki składowej w istniejącym już zespole maszyn nie wpływa w znaczący sposób na funkcjonowanie lub bezpieczeństwo pozostałej części zespołu, nową jednostkę uznaje się za maszynę objętą zakresem stosowania dyrektywy w sprawie maszyn i w danym przypadku nie wymaga się podejmowania żadnych działań według dyrektywy w odniesieniu do części zespołu, na które zmiana nie wywarła wpływu. Pracodawca pozostaje odpowiedzialny za bezpieczeństwo całego zespołu zgodnie z krajowymi przepisami wdrażającymi dyrektywę 2009/104/WE […].”

– Określenie „modernizacja maszyny” nie jest pojęciem jednoznacznym. To proces, który zawsze powinien podlegać indywidualnej ocenie. Może oznaczać niewielką lub istotną przebudowę maszyny. Może okazać się, że zlecona modernizacja doprowadziła do modyfikacji maszyny w tak dużym stopniu, że w rezultacie powstał nowy produkt. W takim przypadku użytkownik dokonujący modyfikacji staje się producentem nowej maszyny i jest zobowiązany do przeprowadzenia całego procesu zgodności, który obejmuje przeprowadzenie oceny ryzyka, dostosowanie maszyny do wymagań zasadniczych, opracowanie nowej dokumentacji technicznej, wystawienie deklaracji zgodności i wreszcie nadanie oznakowania CE dla nowo powstałej maszyny  wyjaśnia Leszek Gularek, Prezes IMI Polska.

Jestem właścicielem czy producentem modernizowanej maszyny? Kluczowa ocena ryzyka

Nie istnieje jeden przepis, który definiuje jaki rodzaj modernizacji maszyny spowoduje konieczność ponownej oceny według zasadniczych wymagań Dyrektywy Maszynowej. Liczą się wiedza i doświadczenie, a decydująca jest ocena ryzyka. Od właściwej oceny istniejących ryzyk zależeć będzie dalsze postępowanie i obowiązki prawne, których musi dopełnić właściciel maszyny.

Jeśli dokonana przebudowa maszyny lub podłączenie nowego elementu do maszyny jest znaczącą modernizacją, która wpłynęła na zmianę przeznaczenia maszyny lub rozszerzenia jej zakresu funkcjonalnego, obowiązek certyfikacji – znakiem CE powstałej maszyny – jako nowej całości – spoczywa na firmie będącej właścicielem maszyny. Wraz z dokonaną tak zwaną głęboką modernizacją firma-właściciel staje się prawnie producentem maszyny, co oznacza, że ma ona obowiązek dopilnować, aby nowo powstała maszyna spełniała wszystkie wymagania zawarte w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 roku w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 1228).

– Warto zauważyć, że mnogość sytuacji i przypadków nie pozwala wprowadzić jednoznacznych kryteriów oceny, które umożliwiałyby unifikację zakresu modyfikacji maszyny dla każdego zgłaszanego przypadku. Dlatego w czasie modernizacji powinniśmy przeprowadzić i udokumentować ocenę ryzyka, odpowiadając na pytania czy przebudowa maszyny lub na przykład wyposażenie jej w nowe elementy doprowadziło do zwiększenia stopnia określonych już zagrożeń lub powstania nowych. Oceniamy również wpływ modernizacji maszyny na sposób jej sterowania, czy też zakres zastosowania, których zmiana w większości sytuacji wymaga ponownej oceny według zasadniczych wymagań. Dopiero taka analiza da odpowiedź o konieczność rozpoczęcia procedury certyfikacji znakiem CE oraz wystawienia deklaracji zgodności. Tu pomocna będzie norma EN ISO 12100 – mówi Patryk Machoczek.

Jeżeli wprowadzone ulepszenia lub zmiany funkcjonalne maszyny (na przykład podpięcie nowego elementu do maszyny, wymiana komponentów systemów sterowania, unowocześnienia polegające na przedłużeniu życia maszyny lub poprawie wydajności pracy) nie są uznane jako daleko idąca modernizacja, a jedynie wymiana czy naprawa maszyny lub jej danego elementu i nie zmieniają funkcjonowania maszyny jako całości, wówczas właściciel maszyny nie przejmuje obowiązków producenta. W takich przypadkach firma powinna dokonać oceny w zakresie spełnienia przez maszynę minimalnych wymagań zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. 2002 Nr 191, poz. 1596).

Zobacz także:

1. Automatyka przemysłowa
2. Automatyzacja produkcji
3. Automatyzacja procesu spawania
4. Kim jest integrator automatyki przemysłowej?
5. Automatyzacja procesów produkcyjnych
6. Dyrektywa Maszynowa – obowiązki producenta, odpowiedzialność pracodawcy
7. Certyfikacja maszyn CE
8. Dyrektywa Maszynowa – obowiązki producenta, odpowiedzialność pracodawcy
9. Projektowanie i budowa maszyn przemysłowych
10. Linie produkcyjne i technologiczne