Dyrektywa Maszynowa – obowiązki producenta, odpowiedzialność pracodawcy

Kompleksowa ocena bezpieczeństwa użytkowania maszyn i urządzeń oraz ocena ryzyka zagrożeń związanych z eksploatacją maszyn jest obowiązkiem producenta takiej jednostki. A jakie wymagania Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE stawia przed właścicielem lub użytkownikiem maszyny? A także kiedy właściciel staje się producentem maszyny – wyjaśniamy w artykule.

Praca maszyn przemysłowych jest nierozerwalnie związana z kwestią bezpieczeństwa. Każda firma wykorzystująca do realizacji zadań maszyny ma obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy podczas użytkowania maszyn i innych urządzeń technicznych. To, jakie normy i wymagania musi spełnić pracodawca, który chce wyposażyć zakład w nowe maszyny jest prawnie uregulowane postanowieniami Traktatu Lizbońskiego z 2007 roku o Unii Europejskiej (UE). Zawarte w nim dyrektywy nakładają na producentów i użytkowników maszyn działających na terenie państw UE konkretne wymagania związane z produkcją i wdrożeniem maszyny, jak i jej późniejszą eksploatacją, a także modernizacją. Nie bez znaczenia pozostają również przepisy prawa krajowego państw członkowskich.

Dwa filary bezpieczeństwa

Niezależnie od tego czy jesteś producentem czy nabywcą nowej lub używanej maszyny, te przepisy musisz znać. Każdy podmiot wprowadzający na obszar Wspólnoty Europejskiej maszynę musi spełnić określone wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa związane z budową maszyn i zespołów maszyn oraz późniejszą ich eksploatacją. Przepisy, o których mowa dotyczą współdziałania producentów (projektantów) oraz użytkowników (pracodawca) maszyn, i odnoszą się do tzw. maszyn nowych (pierwszy raz dopuszczanych na rynek Unii Europejskiej) oraz maszyn już wykorzystywanych, tzw. maszyn starych.

– Koncepcja bezpieczeństwa maszyn wprowadzanych na rynek Unii Europejskiej – w pełni uwzględniona w polskim prawodawstwie – zakłada ustanowienie dwóch filarów bezpieczeństwa: dla maszyn nowych, czyli po raz pierwszy wprowadzanych do obrotu lub oddanych do użytku na terenie państw Wspólnoty po dniu 1 maja 2004 roku oraz maszyn już użytkowanych, tj. maszyn starych. O tym, jaki poziom wymagań technicznych (wymagania zasadnicze) muszą spełnić nowo produkowane maszyny wytwarzane na terenie Unii lub importowane, a także jakie są najniższe dopuszczalne normy techniczne dla już użytkowanego sprzętu starego (wymagania minimalne), mówią odpowiednie dyrektywy z grupy dyrektyw ekonomicznych oraz społecznych, przyjęte w ramach Traktatu Lizbońskiego – wskazuje Leszek Gularek, Prezes IMI Polska.

Producenta obowiązują postanowienia Dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, która określa zasadnicze wymagania bezpieczeństwa, jakie należy spełnić wprowadzając maszynę na rynek. Dyrektywa ta definiuje obowiązki producenta maszyny (dostawcy, importera), który wprowadza wyrób na rynek Unii Europejskiej i dotyczy wszystkich nowych maszyn po raz pierwszy wprowadzanych do krajów Wspólnoty wyprodukowanych zarówno w państwach unijnych, jak i importowanych z innych krajów.

Pracodawcę, który kupuje nową maszynę z oznakowaniem CE i udostępnia ją pracownikom w przedsiębiorstwie lub zakładzie, obowiązują zarządzenia Dyrektywy narzędziowej 2009/104/WE, kluczowej z grupy dyrektyw społecznych. Określa ona wymagania dla użytkowników maszyn oraz innych urządzeń technicznych lub instalacji w zakresie użytkowania sprzętu roboczego przez pracownika. Odnosi się ona zarówno do sytuacji kiedy pracodawca posiada i używa sprzętu, który: a) spełnia zasadnicze wymagania podległych mu dyrektyw lub b) spełnia minimalne wymagania określone w dyrektywie narzędziowej dla maszyn wyprodukowanych w Polsce przed 1 maja 2004 r.

Dyrektywy UE określają minimalne wymagania, co oznacza, że państwom członkowskim Wspólnoty pozostawia się swobodę utrzymania lub przyjęcia bardziej surowych wymagań, jeśli uznają je za niezbędne. W związku z tym przed wprowadzeniem maszyny na rynek konieczne jest również sprawdzanie krajowych przepisów obowiązujących w danym państwie członkowskim.

Dyrektywa maszynowa – minimalizacja ryzyka

Zarówno działania producentów maszyn, jak i pracodawców (użytkowników maszyn) mają doprowadzić do minimalizacji ryzyka związanego z użytkowaniem zautomatyzowanych rozwiązań w środowisku pracy ludzi. W procesie projektowania producent musi wziąć pod uwagę wszystkie założenia, łącznie z tym czy dana maszyna jest przeznaczona do użytkowania przez profesjonalnych lub nieprofesjonalnych operatorów bądź do świadczenia usług na rzecz konsumentów.

– Jako integrator systemów automatyki, stajemy się producentem maszyn. Oznacza to, że naszym głównym zadaniem jest zbudowanie maszyny wewnętrznie bezpiecznej i dostosowanej do konkretnego procesu przedsiębiorstwa. W procesie projektowym producent musi wyposażyć maszynę w odpowiednie techniczne środki ochronne, biorąc pod uwagę docelowe środowisko pracy maszyny i związane z tym np. czasy reakcji. Określamy również ryzyko resztkowe i wskazujemy pracodawcy odpowiednie wytyczne dla uniknięcia sytuacji niebezpiecznych, przekazując je m.in. w formie informacji dla użytkowników oraz w instrukcji obsługi maszyny – wskazuje Patryk Machoczek, ekspert ds. Certyfikacji Maszyn w grupie AIUT.

– Każdy producent, ale i użytkownik maszyny (pracodawca) musi znać i przestrzegać obowiązującego prawa w zakresie zarządzania bezpieczeństwem maszyn. Co warto podkreślić, każda ingerencja w działanie maszyny powinna zostać odpowiednio oceniona pod kątem bezpieczeństwa i posiadanych certyfikatów. Dobrze w tym zakresie korzystać z profesjonalnego doradztwa i wsparcia firmy, która jak nasza, zajmuje się projektowaniem i wdrażaniem linii i stanowisk produkcyjnych, i może prawidłowo oraz z pełną odpowiedzialnością wydać taką opinię – mówi Leszek Gularek.

Dyrektywa maszynowa – producent maszyny

Zgodnie z treścią obowiązującej Dyrektywy maszynowej 2006/42/WE, „producent” oznacza „[…] osobę fizyczną lub prawną, która projektuje lub produkuje maszyny lub maszyny nieukończone objęte niniejszą dyrektywą i jest odpowiedzialna za zgodność maszyny lub maszyny nieukończonej z niniejszą dyrektywą, mając na uwadze jej wprowadzenie do obrotu, pod własną nazwą lub znakiem towarowym lub do własnego użytku. W razie braku producenta odpowiadającego powyższej definicji za producenta uważana jest osoba fizyczna lub prawna, która wprowadza do obrotu lub oddaje do użytku maszyny lub maszyny nieukończone objęte niniejszą dyrektywą.”.

– To kim dany podmiot jest w świetle prawa – producentem czy użytkownikiem maszyny – jest bardzo istotną kwestią, która ma wpływ na szereg obowiązków, jakie należy spełnić oddając maszynę do użytku, eksploatując ją czy modernizując. Sytuacja wymaga szczególnej oceny właśnie w przypadku prowadzenia modernizacji, ponieważ każda taka sytuacja powinna wiązać się z weryfikacją znaku CE, jaki został nadany dla danej maszyny przed wprowadzeniem planowanych zmian. Tu należy jasno określić czy zakres dokonanej modernizacji wpłynął lub nie na stworzenie nowej maszyny. Jeśli tak, wówczas modernizujący maszynę użytkownik (pracodawca) staje się w oczach prawa producentem nowej maszyny i to na nim spoczywać będą obowiązki producenta – podkreśla Patryk Machoczek.

Obowiązki producenta maszyn

Dyrektywa maszynowa bardzo dokładnie określa obowiązki producenta maszyny.

Każdy producent, który wprowadza maszynę do obrotu lub oddaje ją do użytku na terenie UE, musi spełnić następujące wymogi:

• Zapewnia, że maszyna spełnia odpowiednie zasadnicze wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa określone w dyrektywie maszynowej (załącznik I),
• Przygotowuje i udostępnia dokumentację techniczną wyszczególnioną w części A załącznika VII,
• Dostarcza użytkownikowi instrukcje do obsługi maszyny oraz inne niezbędne informacje,
• Przeprowadza właściwe procedury oceny zgodności zgodnie z art. 12,
• Sporządza deklarację zgodności WE zgodnie z załącznikiem II część 1 sekcja A i zapewnia, że została dołączona do maszyny,
• Umieszcza oznakowanie CE zgodnie z art. 16.

Producent maszyny lub jego upoważniony przedstawiciel musi zapewnić przeprowadzenie oceny ryzyka w celu określenia wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, które mają zastosowanie do maszyny. Maszyna musi być zaprojektowana i wykonana z uwzględnieniem wyników przeprowadzonej oceny ryzyka. W tym wypadku producent lub jego upoważniony przedstawiciel:

• Określa ograniczenia dotyczące maszyny, w tym zamierzonego używania i możliwego do przewidzenia w uzasadniony sposób niewłaściwego jej użycia,
• Określa zagrożenia, jakie może stwarzać maszyna i związane z tym niebezpieczne sytuacje,
• Szacuje ryzyko, biorąc pod uwagę stopień możliwych obrażeń lub uszczerbku na zdrowiu i prawdopodobieństwo ich wystąpienia,
• Ocenia ryzyko, mając na celu ustalenie czy wymagane jest zmniejszenie ryzyka, zgodnie z celem dyrektywy maszynowej,
• Eliminuje zagrożenia lub zmniejsza ryzyko związane z takimi zagrożeniami poprzez zastosowanie środków ochronnych, zgodnie z hierarchią ważności ustanowioną w sekcji 1.1.2.b) dyrektywy maszynowej.

Użytkownik maszyny powinien otrzymać od jej producenta pełną informację o przeznaczeniu i prawidłowym użytkowaniu maszyny wraz z informacją o ewentualnych ryzykach resztkowych. Producent musi również ostrzec użytkownika przez skutkami wykorzystywania maszyny w sposób niezgodny z jej przeznaczeniem. Warto zauważyć, że producent nie ma obowiązku przekazania użytkownikowi pełnej dokumentacji technicznej maszyny (zawierającej rysunki oraz schematy) jednak dokumentacja ta musi być udostępniana do wglądu właściwym organom kontroli i przechowywana przez producenta przez okres przynajmniej 10 lat od daty produkcji maszyny lub wypuszczenia na rynek ostatniego egzemplarza danej serii.

– Budując maszyny kierujemy się zasadą otwartości i transparencji. Traktujemy klienta jak partnera, co oznacza, że w naszym przypadku dostarczamy użytkownikowi pełen pakiet informacji pozwalający mu mieć kontrolę nad rozwiązaniem. W praktyce każdy producent maszyny powinien kierować się podobnym podejściem. O ile z wymagań zasadniczych nie wynika wprost, że producent rozwiązania musi dostarczyć użytkownikowi rysunki i schematy obwodów sterowania, to uwzględniają to wymagania dotyczące treści instrukcji, jaka musi zostać dostarczona użytkownikowi. Otóż wymagane jest dostarczenie przez producenta rysunków oraz schematów niezbędnych do objaśnienia użytkowania, konserwacji a także naprawy maszyny – podkreśla ekspert AIUT.

W celu weryfikacji dostarczonej przez producenta dokumentacji, użytkownik maszyny może wykonać procedurę odbioru maszyny, podczas której zweryfikuje dopełnienie określonych wymagań zasadniczych i przekazania niezbędnych treści.

Dyrektywa maszynowa – odpowiedzialność i obowiązki pracodawcy (użytkownika maszyny)

Pracodawca nie może wyposażyć stanowiska pracy w nową maszynę lub urządzenie techniczne, jeśli te nie spełniają wymagań zasadniczych dotyczących oceny zgodności. Weryfikacja maszyny w tym zakresie to podstawowy obowiązek pracodawcy wynikający z Kodeksu pracy ( art. 217).

— Przed zakupem nowej maszyny pracodawca powinien upewnić się, że spełnia ona wymagania zasadnicze. Oznacza to, że przyszły użytkownik maszyny powinien zweryfikować czy maszyna posiada oznakowanie CE, czy maszyna posiada oznakowanie pozwalające na identyfikację jej producenta oraz dalej – czy do maszyny dołączona została instrukcja użytkowania i deklaracja zgodności WE w odpowiednim języku — dodaje Patryk Machoczek.

Obowiązkiem pracodawcy jest ponadto stosowanie maszyny zgodnie z jej przeznaczeniem oraz dbałość o jej należyty stan techniczny. Niedozwolone jest dokonywanie przez użytkownika jakichkolwiek zmian konstrukcyjnych czy demontowanie lub wyłączanie wdrożonych urządzeń ochronnych.

Kto i kiedy staje się producentem maszyny

Wymiana komponentów, montaż barier ochronnych, remonty stanowisk lub ciągów technologicznych – w zakładach produkcyjnych często zachodzi potrzeba modernizacji maszyn, dostosowania stanowisk do nowych zadań lub wprowadzenia ulepszeń. Przekształcenie lub przebudowa maszyny może mieć różny zakres, od którego będzie zależało czy wprowadzone do maszyny zmiany spowodują powstanie nowej maszyny. – Każda modernizacja maszyny powoduje przeniesienie odpowiedzialności za bezpieczeństwo maszyny na podmiot, który dokonał zmian – przypomina ekspert ds. certyfikacji maszyn w AIUT. Oznacza to, że każda ingerencja użytkownika, w tym pracodawcę, w dopuszczoną do obrotu lub użytkowaną maszynę powinna zostać ponownie oceniona pod kątem bezpieczeństwa.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, również osoba tworząca zespół maszyn uznawana jest za producenta powstałego zespołu. W takim przypadku elementy wchodzące w skład zespołu maszyn są zazwyczaj dostarczane przez różnych dostawców, jednakże jeden podmiot musi wziąć na siebie odpowiedzialność za zgodność zespołu jako całości. Może to być producent wybranej jednostki składowej lub ich większej liczby, wykonawca (np. integrator systemów automatyki) lub użytkownik maszyny (pracodawca). Jeśli użytkownik zestawia zespół maszyn do własnego użytku, uznawany jest za producenta zespołu. Również osoba produkująca maszynę na własny użytek uważana jest za producenta i musi spełnić wszystkie obowiązki przewidziane w art. 5. dyrektywy maszynowej.

Należy przy tym pamiętać, że nadane oznakowanie CE odnosi się wyłącznie do maszyny wprowadzonej do obrotu lub użytku i taka dokumentacja nie uwzględnia ani dokonanej rozbudowy, ani prowadzonych przez zakład modernizacji maszyn.

Zobacz także:

1. Znak CE a modernizacja maszyny,
2. Czym jest znak CE?,
3. Certyfikacja maszyn CE,
4. Analiza ryzyka, jego ocena oraz redukcja,
5. Automatyzacja procesów produkcyjnych,
6. Przenośniki i transportery,
7. Biuro konstrukcyjne,
8. Relokacja maszyn i urządzeń,
9. Linie produkcyjne i technologiczne.
10. Projektowanie instalacji elektrycznych – maszyny