• Dla inżyniera
  • 22.05.2023

DTR a instrukcja obsługi

Często słyszymy w środowisku przemysłowym o „DeTeeRkach”. DTR to w skrócie dokumentacja techniczno-ruchowa. Jako pojęcie używane jest z powodów historycznych i sprzed przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Od czasu wdrożenia w Polsce przepisów związanych z Dyrektywą Maszynową 2006/42/WE bywa używana zamiennie do instrukcji obsługi – czy tak rzeczywiście jest? Niezupełnie.

Dyrektywa nakłada na producenta szereg wytycznych co do tego z czego dokumentacja maszyny powinna się składać oraz do tego jak powinna zostać przygotowana.  W szczególności dotyczy to instrukcji obsługi jak i deklaracji zgodności. Nie wszystkie z dokumentów wymaganych dyrektywą producent jest zobowiązany przedstawić nabywcy maszyny, ale jest zobowiązany do ich posiadania przez okres minimum 10 lat ze względu na np. kontrolę instytucjonalną. Dokumentami, które muszą zostać przekazane nabywcy wraz z maszyną są instrukcja obsługi oraz deklaracja zgodności.

Czym jest instrukcja oryginalna ?

Instrukcja oryginalna jest jednym z dokumentów, do przygotowania którego zobowiązany jest producent. Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE dość szczegółowo określa co taka instrukcja powinna zawierać. Instrukcja oryginalna to taka, która spełnia wszystkie jej założenia a zatem:

  • Jest sporządzona w jednym z oficjalnym języków Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Jeśli jest wymagane jej tłumaczenie to należy wyraźnie wskazać, że jest „tłumaczeniem instrukcji oryginalnej” a jej oryginał również powinien zostać dołączony wraz z maszyną. Np. maszyna wyprodukowana we Włoszech będzie posiadać instrukcję oryginalną w języku włoskim, ale chcąc ją użytkować w Polsce producent (lub jej upoważniony przedstawiciel powinien dostarczyć także jej tłumaczenie.
  • Instrukcja powinna opisywać właściwe użytkowanie maszyny, ale także starać się przewidzieć niewłaściwe jej użycie i je opisać wraz z konsekwencjami nieprawidłowego użytkowania.
  • Jeśli maszyna jest przeznaczona dla użytkownika nieprofesjonalnego powinna także uwzględniać poziom wykształcenia i sprawności intelektualnej oczekiwanych od użytkowników.

DTR

 

Co powinna zawierać instrukcja obsługi

Wytyczne co do zawartości są szczegółowo opisane w Dyrektywie. Należy zaznaczyć, że są to informacje, które instrukcja powinna spełniać jako minimum. Instrukcja może posiadać jednak dużo więcej informacji co często jest wartością dodaną dla służb utrzymania ruchu. Podstawowe informacje, które instrukcja powinna zawierać to:

  • Nazwę producenta, pełen adres oraz jej upoważnionego przedstawiciela,
  • określenie maszyny jej serii lub typu oraz roku produkcji maszyny. Dodatkowo jeśli maszynę przemieszcza się podczas użytkowania przy pomocy urządzeń do tego służących należy określić także masę,
  • opis maszyny w formie ogólnej oraz bardziej szczegółowej w postaci wszelkiego rodzaju schematów, rysunków. Opisy powinny w sposób wyczerpujący wyjaśniać jak konserwować, sprawdzać i kontrolować poprawność działania maszyny, a także jeśli to możliwe naprawę maszyny. Powinna także zawierać opis czynności regulacyjnych oraz sposób postępowania w przypadku awarii,
  • opis zastosowania maszyny wraz z opisem kwalifikacji operatorów, którzy mogą pracować na danej maszynie,
  • wszelkiego rodzaju ostrzeżenia na temat nieprawidłowego użytkowania maszyny,
  • informacje na temat warunków środowiskowych w szczególności na temat hałasu i promieniowania niejonizującego,
  • wykaz części zamiennych.

Należy także wziąć pod uwagę cały cykl życia maszyny (instalacja, transport oraz deinstalacja) w związku z tym instrukcja powinna zawierać informacje na temat tego jak bezpiecznie i przy użyciu jakich środków te czynności wykonywać.

Ponadto należy wskazać tzw. ryzyka resztkowe, których nie udało się wykluczyć w wyniku przeprowadzonej analizy ryzyka oraz środki ochrony, które należy wykorzystywać podczas eksploatacji urządzenia.

Co powinna zawierać dokumentacja techniczna maszyny?

Kolejnym obowiązkiem producenta jest stworzenie dokumentacji technicznej maszyny (w takiej formie występuję oficjalne nazewnictwo – nie DTR). W Dyrektywie Maszynowej jest konkretna procedura co taka dokumentacja powinna zawierać. Dokumentacja powinna być sporządzona w jednym z języków wspólnotowych.

Do kluczowych jej elementów można zaliczyć:

  • dokumentację konstrukcyjną zawierającą ogólny opis maszyny oraz rysunki zestawieniowe, schematy obwodów elektrycznych oraz wszelkie opisy potrzebne do zrozumienia działania maszyny,
  • rysunki szczegółowe, obliczenia, certyfikaty i wszystko to co potrzebne do zbadania zgodności z wymaganiami zasadniczymi,
  • ocenę ryzyka wraz z wskazanymi środkami zapobiegawczymi wdrożonymi w celu ograniczenia ryzyka. Analiza ta powinna także wskazywać na ryzyka resztkowe, które należy później wskazać w Instrukcji oryginalnej,
  • wykaz norm, które zostały wykorzystane w celu zapewnienia bezpieczeństwa,
  • instrukcja obsługi maszyny (instrukcja jest elementem pełnej dokumentacji technicznej)
  • wszelkie sprawozdania z badań i analiz technicznych
  • jeśli maszyn składa się z w jakimś stopniu z maszyn nieukończonych lub jest zespołem maszyn z osobnymi deklaracjami włączenia lub zgodności WE należy także dołączyć także te dokumenty do dokumentacji technicznej,
  • w przypadku produkcji seryjnej maszyn należy także udokumentować w jaki sposób i jakimi środkami zapewnia producent zgodność z Dyrektywą Maszynową.

Dokumentacja techniczna powinna być przechowywana przez min. 10 lat od daty produkcji maszyny lub jej ostatniego egzemplarza.

Dyrektywa nie nakłada obowiązku przekazywania tejże dokumentacji klientowi, ale wymaga aby była dostępna na wezwanie odpowiednich organów.

A co w przypadku maszyny nieukończonej?

Wymagania co do dokumentacji technicznej maszyny nieukończonej są podobne jak w przypadku dokumentacji maszyny z jedną kluczową różnicą. Maszyna nieukończona nie posiada instrukcji obsługi, a instrukcję montażu maszyny nieukończonej.

Instrukcja taka powinna zawierać szczegółowy opis tego co należy zrobić aby prawidłowo włączyć maszynę do maszyny finalnej w sposób niepowodujący zagrożenia dla finalnego użytkownika. Często producenci maszyn nieukończonych nie są wstanie przewidzieć finalnego jej zastosowania (np. robot przemysłowy nie posiada sam w sobie oznaczenia CE jako maszyna nieukończona).

Jakie dokumenty są wymagane przy dostarczeniu maszyny oprócz instrukcji?

Deklaracja zgodność WE dla maszyn

Dla maszyn bardzo istotnym dokumentem wymaganym jest deklaracja zgodność WE. Deklaracja ta powinna być sporządzona tak samo jak instrukcja obsługi w wersji językowej oryginalnej oraz ew. z tłumaczeniem. Prawidłowa deklaracja powinna zawierać m.in.:

  • nazwę producenta i jego adres (jeśli wymagane to także jej upoważnionego przedstawiciela)
  • nazwisko imię i adres osoby odpowiedzialnej za przygotowanie dokumentacji technicznej, Bardzo istotne jest, aby osoba ta miała miejsce zamieszkania w jednym z krajów Unii Europejskiej,
  • dane identyfikujące w sposób jednoznaczny maszynę takie jak seria, model, nazwa, typ oraz jej funkcja,
  • zdanie, które wyraźnie oświadcza, że maszyna spełnia wszystkie adekwatne postanowienia Dyrektywy (lub dyrektywami),
  • datę i miejsce złożenia deklaracji,
  • imię i nazwisko oraz podpis osoby upoważnionej do złożenia deklaracji.

Dodatkowo deklaracja może zawierać wykaz norm zharmonizowanych z dyrektywą. W odpowiednich przypadkach także nazwę, adres i numer jednostki notyfikującej.

Jeśli chodzi o wykaz norm zharmonizowanych nie jest on obowiązkowy, ale jeśli producent zadeklaruje taką zgodność to maszyna musi spełniać daną normę zharmonizowaną z dyrektywą.

Np. deklarując zgodność z normą PN-EN ISO 12100:2012 dotyczącą oceny ryzyka i jego zmniejszania producent gwarantuje pełne spełnienie tej normy. Jeśli zatem dojdzie do sytuacji, że w rzeczywistości nie zostały dochowane zasady i metodyka opisane w normie pod kątem zmniejszania ryzyka producent naraża się na poważne konsekwencje prawne.

Deklaracja włączenia maszyny nieukończonej

Zasady jej wydawania są podobne jak w przypadku deklaracji zgodności WE z tą różnicą, że musi zawierać oświadczenie iż dana maszyna nieukończona nie może zostać oddana do użytku bez deklaracji zgodność WE maszyny finalnej do której maszyna nieukończona ma być włączana.

DTR a instrukcja obsługi – podsumowanie

W dzisiejszej nomenklaturze używanie nazwy DTR może być mylące. W dyrektywie występują pojęcia instrukcji obsługi oraz dokumentacji technicznej, ale nie dokumentacji techniczno-ruchowej. Instrukcja obsługi jest jednym z elementów dokumentacji technicznej sporządzanej przez producenta, ale już dokumentacja techniczna w całości nie musi być przekazywana odbiorcy maszyny. Dokumentami, które na pewno należy przekazać jest instrukcja oryginalna wraz z jej ew. tłumaczeniami oraz deklaracja zgodności. Producent musi jednak przedstawić dokumentację techniczną uprawnionym organom w momencie zaistnienia takiej konieczności lub wątpliwości czy np. deklaracja zgodności WE została wydana zgodnie z przepisami Dyrektywy.

Dobra instrukcja obsługi to taka, która w sposób dokładny opisze jak pracować z daną maszyną, poda szczegóły dotyczące np. czasu potrzebnego na daną operację, jakie narzędzia będą potrzebne do regulacji. Czytelność instrukcji sprawia, że służby utrzymania ruchu mają pomocne narzędzie w swojej pracy i mogą zapewnić bezawaryjną pracę linii produkcyjnych. Jeśli instrukcja obsługi jest pisana w duchu TPM, pomaga to uzyskać maksymalne możliwe OEE na danej maszynie.

 

Zobacz także:

  1. Automatyka przemysłowa
  2. Projektowanie i budowa maszyn przemysłowych
  3. Roboty przemysłowe
  4. Programowanie PLC
  5. Linie produkcyjne i technologiczne
  6. Dostosowanie maszyn do wymagań minimalnych
  7. Biuro konstrukcyjne
  8. Certyfikacja maszyn CE
  9. Obliczenia wytrzymałościowe
  10. Przenośniki i transportery
4.6/5 - (10 votes)

Udostępnij artykuł: